Պետությունը ծրագիր պետք է ունենա


Հասարակության ներսում առկա զարգացումների, դեգրադացիոն երևույթների, արժեքային համակարգի փոփոխությունների ու դրանց պատճառների մասին թեմայով մեր զրուցակիցն է հոգեբանական գիտությունների թեկնածու, եվրոպական տարածաշրջանային ակադեմիայի հոգեբանության ամբիոնի վարիչ, դոցենտ Կարինե ՆԱԼՉԱՋՅԱՆԸ:

 

Արդեն երկար ժամանակ է, ինչ մեր հասարակությունն, ասես ինչ-որ փնտրտուքների մեջ է: Ոմանք շատ դժգոհ են տառացիորեն ամեն ինչից և միակ ելքը տեսնում են արտագաղթելու մեջ: Մյուսները, ովքեր կարծես սոցիալական խնդիրներ չունեն, նույնպես դժգոհ են, բայց պարզ չէ` ինչից: Հանրահավաքները հաջորդում են մեկը մյուսին, և մասնակցողները շատ դեպքերում հստակ չեն էլ գիտակցում, թե ովքեր են կազմակերպիչները, ինչ ակնկալիքներ ունեն, ինչ նպատակ են հետապնդում: Մի խոսքով` այսպես ո՞ւր է գնում մեր հասարակությունը:

Նույնիսկ դժվարանում եմ, թե ինչից սկսել. ձեր հարցի մեջ այնքան շատ խնդիրներ բարձրացան` հարաբերականորեն միմյանց հետ կապակցված... Իսկապես, ճգնաժամային երևույթները մեր հասարակության մեջ անզեն աչքով կարելի է տեսնել: Եթե անկեղծ լինենք, բավական երկար ժամանակահատված է` նույն բաները հասարակութ յան մասին անընդհատ ասում ենք` հասարակությունը ճգնաժամ է ապրում, հասարակությունն առողջ չէ:

Երևի պետք է փաստել, որ ճգնաժամային խնդիրների բովանդակային և որակական տարբեր ձևերի ու դրսևորումների հետ գործ ունենք: Ճգնաժամի արտաքին ազդակների, գործոնների շեշտադրումներն են փոխվում, ճգնաժամից դուրս գալու մարդկանց միտումներն են փոխվում… Օրինակ. մենք արտագաղթի մեծ ալիք ունեցանք իննսունականներին և հիմա շատ մեծ ալիք ունենք. գնում են մարդիկ, ովքեր ամեն ինչից ենթադրվում էր, որ չպետք է գնային: Այս փախուստը վկայում է, որ հասարակութ յունը սթրեսի է ենթարկված, մեր հասարակությունը պերմանենտ սթրեսի մեջ է: Ինչ-որ հույսեր է փայփայում, քաղաքական ակտիվությունը բարձրանում է, հավատում ու գնում են ինչ-որ ուժերի հետևից... Հետո էլ հիասթափվում են, գնում են այն ուժերի հետևից, որ սկզբից ևեթ էլ կարող էինք ասել, որ դրանց հետևից չպետք է գնային… Այսինքն, ինչ-որ մի բան եռում է, հասարակությունը` որպես մի ամբողջություն, ժողովուրդ, ելք է որոնում: Ես չեմ ուզում գույները շատ խտացնել, բայց փաստ է, որ մարդիկ դժգոհ են: Դժգոհ են ոչ միայն նրանք, ովքեր նյութական, բարեկեցության իմաստով դժգոհելու առիթ պետք է որ չունենային: Բայց արտագաղթի ալիքի մեջ տեսնում ենք, որ ներգրավված է նաև այդ շերտը: Ո՞րն է խնդիրը: Ինձ թվում է` պետք է հարցի խորքը փնտրել արժեքների փոփոխության մեջ:

- Այսինքն, արժեքային համակա՞րգ է փոխվել:

- Այո: Արժեհամակարգը փոխվել է տարբեր ազդեցությունների բերումով: Երբ մարդու կյանքում ինչ-որ բան չի ստացվում, նպատակներին չի հասնում, հանգամանքները թույլ չեն տալիս (արդարության պակաս կա և այլն), մարդը սկսում է թերագնահատել այն արժեքները, որոնց դավանում է: Հասարակության ճգնաժամի պատճառը պետք է որոնել արժեքների անկման մեջ: Իսկ այդ անկումը տարբեր ակունքներից սնվեց: Մի դեպքում դա հիասթափության ակունքն էր: Երբ մութ, ցուրտ տարիներին ծնողները զավակներին հորդորում էին սովորել, կրթվել, զավակները հարցնում էին` դուք, որ սովորել, կրթվել եք, ինչի՞ եք հասել: Այսինքն, հիասթափությունները հանգեցրին իսկապես լուրջ արժեքներից հրաժարվելուն: Մյուս կողմից, դանդաղ, նպատակամետ, հետևողական կերպով դրսի ազդեցություններն իրենց գործն արեցին: Փոքր, թույլ տնտեսություն ունեցող երկրների քաղաքացուն ընդհանրապես, բնորոշ է թերարժեքությունը: Շատ ցավում եմ, բայց մեզ նույնպես ազգային թերարժեքությունը բավական բնորոշ է: Խորհրդային կարգերի փլուզումից հետո, երբ օտար արժեքների ուղղակի մի տարափ եկավ մեզ, իսկ մենք բավական ընկալունակ գտնվեցինք դրանց նկատմամբ:

- Բայց հետաքրքիր է, որ անընդհատ դժգոհում ենք դրսից ներթափանցող արժեքներից` մոռանալով, որ դրսից գալիս են նաև շատ լավ արժեքներ: Բայց, չգիտես ինչու, դրանք թողած` մենք միշտ բացասականի հետևից ենք վազում:

- Որովհետև այդ բարձրագույն համամարդկային արժեքները` Գյոթե, Մոցարտ և այլն, ընկալելու համար կրթական, զարգացման շատ ավելի բարձր մակարդակ է անհրաժեշտ ունենալ: Բացի դրանից, բացասական արժեքները շատ դեպքերում միտումնավոր կերպով սողոսկեցրին մեր կյանք, որովհետև երևի աշխարհին պետք էր, որ երրորդ կարգի երկրները թույլ լինեն, քանի որ բոլոր առումներով ավելի հեշտ է թույլին կառավարելը:

- Մասնագետների հետ զրույցներում բոլորը միաբերան պնդում էին, որ մենք` հայերս, ավելի շուտ` եվրոպական արժեքների ոչ միայն կրողը, այլև դրանց ստեղծողն ենք: Այդպիսին լինելով, չգիտես ինչու, խորշում ենք այդ նույն` արևմտյան արժեքներից: Սա ինչից է գալիս. որտեղի՞ց է այս դեգրադացիան, և ո՞վ կամ ի՞նչն է մեզ ստիպում հրաժարվել մեր իսկ ստեղծած արժեքներից:

- Երևի թերարժեքությունը: Այն, որ մեր պետությունն այդպես էլ ոտքի չի կանգնում: Խորհրդային յոթանասուն տարիները շատ փակ են եղել, և մեզ թվում էր, թե այն ամենն, ինչ դրսում է, շատ արժեքավոր է… Թերարժեքության լուրջ շերտով ենք մենք պատված, և ինչը որ գալիս է, այդ պրիզմայով է անցնում ու հասնում մեզ: Այդ պատճառով էլ մեր երիտասարդները շատ ավելի լավն են համարում ինչ-որ մի անհասկանալի եվրատեսիլը, դրսից եկած ինչ-որ կազմակերպությունների անհասկանալի թեմաներով սեմինարները… Սերունդ դաստիարակվեց ինչ-որ անհասկանալի արժեքների հիման վրա: Մենք ժամանակ առ ժամանակ փայլուն պոռթկումների ականատեսն ենք դառնում մեր ազգի. հիշենք ութսունութը, ի˜նչ անկրկնելի պոռթկում էր, չէ՞: Ինքնամաքրման աննկարագրելի պահ էր… Բայց հետո հասարակության այդ վերնախավը, որ պետություն ստեղծելու պատասխանատվությունն էր ստանձնել, կարծես գաղափարական, ռազմավարական ծրագիր չուներ, և մենք ենթարկվեցինք պատահական ուղղութ յամբ փչող քամիների ազդեցությանը, տարուբերվեցինք գետի ալիքներից: Պետությունը, ազգը իր զարգացման ծրագիրը պետք է ունենա, պետք է իմանա` ուր է գնում, իր արժեքները որոնք են…

- Ստացվում է` կյանքը պտտվում է արժեքային համակարգի շուրջ, այո՞:

- Այո:

- Եվ ո՞ւր ենք մենք գնում:

- Իմ կարծիքով, մենք հիմա դրեյֆի մեջ ենք` շարժվում ենք այնտեղ, ուր հոսանքը կտանի: Կարծում եմ` ազգային ինքնակազմակերպվելու շատ լուրջ խնդիր ունենք: Մեր երկու պետությունները, որ ունենք, մեծագույն գանձ է, պետք է փայփայենք` թուլություններով, ներքին աղավաղումներով հանդերձ: Բոլոր դեպքերում պետություն ունենալու փաստը եթե մեզ համար շատ թանկարժեք չլինի, մենք շատ վատ տեղ կգնանք: Մեր վրա կարծես պայծառացում է իջնում` երբ վտանգված ենք լինում: Մեր ժողովուրդը, կարծում եմ` իրավացիորեն, սկսել է համակրել իր բանակը: Բանակն իր կյանքով ու գործունեությամբ ապացուցում է, որ պետության մեջ արդյունավետ աշխատող փոքրաթիվ օղակներից մեկն է: Ինքս իմ մասնագիտական աշխատանքի բերումով հաճախ լինում եմ բանակում, զորամասերում, անգամ մարտական հերթապահության: Եվ երբ սահմանին կանգնում ես այդ դիրքապահ զինվորների կողքին, հասկանում ես, որ երևի Հայաստանի բնակչությունը երկու մասի է բաժանված. նրանք, ովքեր հասկանում են, թե մենք ինչ կյանքով ենք ապրում և ինչ պետք է անել ինքնապահպանման համար, և այն հատվածը, ովքեր փափուկ բազկաթոռներին նստած, կարող են իրենց տարբեր անհիմն դատողություններ թույլ տալ երկրի, պետության ու առավել ևս` բանակի մասին: Մի օրինաչափություն կա. վտանգը համախմբող ազդեցություն ունի: Օգոստոսյան իրադարձություններից, ուղղաթիռի հետ կապված դեպքից մարդիկ հասկացան, որ եթե երկիրը վտանգված է, առաջինը երկրի թիկունքին կանգնողն ու վտանգը չեզոքացնողը բանակն է: Համակրանքը բանակի նկատմամբ շատ բնական է, և կարծում եմ` կարող է ունենալ դրական հետևանք մեր հասարակության այն հոգեվիճակի համար, ինչի մասին մենք զրուցում էինք:

Արթուր ԴՈԽՈԼՅԱՆ