Դարի հետ` ազգային ոգով

...ԵՎ ՄԵԿ ԳԱՎԱԹ ՍՈՒՐՃ

Իրական կոչումը ի վերուստ է տրվում: Ու թե նվիրյալն ես այդ կոչումի, ու մեծ է վաստակդ` գնահատանքը չի ուշանում: Իսկ ամենաանաչառ գնահատանքը ճանաչումն է, համաժողովրդական սերն ու վստահությունը: Այս ամենի առջև սոսկ պայմանական են մյուս տիտղոսները:

Մեկ այլ ճշմարտություն էլ կա. մարդկային արժանիքներից զուրկ անձը լավ մասնագետ չի կարող լինել: Իր հոգու անդաստանն անվերջ չհերկող մարդու շնորհներն ի դերև են լինում…

 

Ֆերդինանտ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԸ նվիրյալն է իր արվեստի և բոլոր ժամանակներում հավատարիմ է մնացել ի վերուստ ստացած կոչմանը` քանդակագործ: Համաժողովրդա կան ճանաչումը մշտական ուղեկիցն է նրա: Նրա նման ճշմարիտ մտավորականների հետ ամեն զրույցից հետո մարդն իրեն հարստացած է զգում, ու հիասթափվելու «սպառնալիքը» լքում է քեզ: Անգամ չեղածով գոհացող սին լավատես չէ Ֆ. Առաքելյանը. իրատես է: Եվ այդ իրատեսությամբ համակում է զրուցակցին, մղում իմաստուն համբերությամբ զինվել` մինչ դժվարությունները կհեռանան ճամփիցդ: Ոչ թե «խոնարհ» անգործությամբ սպասել հրաշքի, այլ պայքարել հոգի կրծող անզորության, թուլությունից ծնվող չարության և տգիտության մշտական ուղեկից նենգության դեմ:

ՊԵՏԱԿԱՆ կոչումներ չունեմ. քանդակագործ, «Մտավորականների խորհուրդ» հ/կ խորհրդի անդամ,- այսպես է ներկայանում Ֆերդինանտ Առաքելյանը:

- Փոխարենը մեծ վաստակ ունեք, ճանաչում և ժամանակների բոլոր «մարտահրավերներն» հաղթահարելու պատրաստ արվեստի գործեր:

- Դրանք կերտել եմ դարերի և ճշմարիտ արվեստը գնահատողների համար: Շեքսպիրին իր ժամանակին գնահատո՞ւմ էին. բայց առայսօր նա ապրում է, որովհետև անմահ գործեր է ստեղծել: Այո, բավական մնայուն արժեքներ եմ ստեղծել ազգիս, մեր մշակույթի համար: Եթե վերջին 25 տարին ևս նախկին համառությամբ աշխատեի, շատ ավելին կստեղծեի: Երևի ճակատագրի բերումով այսպես ստացվեց: Քանդակագործությունը ծանր գործ է, ես վատառողջ եմ: Բայց մի երկու ծրագիր էլ ունեմ, որոնք անպայման պիտի կյանքի կոչեմ:

- Ո՞րն է Ձեր թեման, ո՞վ է Ձեր հերոսը. դրանք փոխվե՞լ են ժամանակի հետ:

- Չեն փոխվել: Իմ հերոսը միշտ եղել ու մնացել է ազնիվ մարդը. կյանքը գեղեցկացնող մարդը: Ժամանակների հետ ինքնաարտահայտման ձևն է փոխվում, այլ ոչ թե` ասելիքի բովանդակությունը: Բովանդակությունը անտիկ աշխարհից մինչ այսօր նույնն է` ատելություն, պատերազմ, խաղաղություն, սեր… Արդիական ձևեր պիտի գտնել` դրանք արտահայտելու:

- Բայց մեր օրերում հաճախ այդ արդիականը աղավաղում է արվեստը, իսկ ազգայինի մասին խոսելն իսկ ավելորդ է:

- Ոմանք կեղծ մտածողություն ունեն ազգայինի մասին: Ազգայինը ոգին է և միշտ պետք է լինի ժամանակակից ու համամարդկային: Պետք չէ հեծանիվ ստեղծել. պետք է քայլենք դարի հետ, բայց` ազգային ոգով: Ազգայինից ենք գնալու դեպի համամարդկայինը: Ի տարբերություն մշակույթի` գիտությունը համամարդկայինից է գալիս դեպի ազգայինը: Գրեթե ոչ մեկը չի շեշտում, որ Նյուտոնը անգլիացի ֆիզիկոս է, բայց բոլորը գիտեն, որ աշխարհն ունի Նյուտոն: Արվեստը ազգայինից է դառնում համամարդ կային: Եթե ճիշտ ես ընկալում ու ներկայացնում ազգայինը, աշխարհն ընկալում է դա ու սիրում: Աշխարհը տեսնում է, որ ասելիքդ սովորական կրկնություն չէ: Ես ամեն առավոտ ու երեկոյան Սոսի ընթերցմամբ Նարեկացի եմ լսում: Անկեղծ ասած` երբեմն ուզում եմ մի հատված առանձնացնել. չի´ անջատվում: Ամբողջը կփլվի: Ո՞˜նց է գրել մարդը 10-րդ դարում, սարերի մեջ կորած մի խցում…

- Կապը տիեզերական է եղել:

- Այդ տիեզերականում առանձին տեղ ունի մեծ ոգին` Նարեկացու ոգին: Եթե նա կրկներ այն, ինչ ժամանակին ասել ու արել էր դիցուք Սոֆոկլեսը, ո´չ Նարեկացի կունենայինք, ոչ էլ` «Մատյան ողբերգության»:

- Բայց աշխարհի հզորները կարծես փորձում են խլացնել ազգային ոգին. իհարկե` ոչ միայն Հայաստանում:

- Նկատի ունեք մեծ պետություննե՞րը:

- Այո: Եվ զանազան դրամաշնորհներով նրանք կարծես պարտադրում են իրենց արժեքները: Այդ արժեքներին դեմ չենք, իհարկե, բայց մեր ազգայինն է աղավաղվում:

- Դա ժամանակավոր երևույթ է: Դիցուք, ով ինչ էլ պարտադրի Իտալիային, Միքելանջելոն իր տեղում է մնալու: Աշխարհում ամենահզորը մշակույթն է. ով ինչ զենք ուզում է, թող օգտագործի. մշակույթին չի հաղթի: Այն անանց, հզոր արժեք է:

- Դա երևի «քոչվոր» ահաբեկիչներն էլ գիտեն և մոլեգնորեն ոչնչացնում են ուրիշների ստեղծած մշակութային արժեքները:

- Այո, ոչնչացնում են: Բայց արի ու տես, որ նրանք առնում են իրենց իսկ ոչնչացրած կամ իրենց հրամանով ոչնչացվող արվեստի գլուխգործոցներից մնացած կտորները: Արձանի, մի փոքրիկ խոյակի կտորներ են առնում և թանգարան կառուցում` դրանք տեղադրելու: Շարունակականության անտես, բայց մի ուղիղ կապ կա համամարդ կային արժեքների միջև: Եթե չլիներ Արքիմեդը, կլինե՞ր Նյուտոնը: Ո´չ: Եղավ Նյուտոնը, ծնվեց Էյնշտեյնը: Եթե չլիներ Ֆիդիասը, չէր ծնվի Միքելանջելոն, գուցեև` Ռոդենը: Փիլիսոփայությունն էլ է այդպես. Արիստոտելից մինչև գերմանական դասական փիլիսոփայություն` ուղիղ կապ, կամուրջ կա: Եվ այդ կամուրջների վրայով անցնում են աշխարհի բոլոր ազգերի կառքերը: Իսկ մենք` հայերս, հպարտ պետք է լինենք, որովհետև այդ կամուրջների հենասյուներից ենք եղել. մենք ոչ թե անցել ենք դրանց վրայով ու տեսել-սովորել, այլ դրա հենասյուներից ենք: Հիշեք, թե ինչ Միջնադար ունենք. ինչո՞ւ միայն Նարեկացի, ինչո՞ւ ոչ` նաև Քուչակ, Ռոսլին, Պիծակ, Տրդատ… Երևույթներ են դրանք: Տղայիս հաճախ ասում եմ` տես, թե որտեղից է ծնվել գոթական արվեստը. հայկականից: Եվրոպացին էլ դա չի հերքում: Իհարկե, չեն պատճենել, բայց ազդեցությունն ակնհայտ է:

- Տպավորություն կա, որ համաշխարհային մշակույթի շքակառքն այսօր դեմ է առել քաղաքականության պատին:

- Միշտ էլ եղել է այդ պատը: Ուղղակի այսօր այն ավելի հզոր է: Զե´նքն է հզոր: Ինչո՞ւ են ռմբակոծում. հանուն շահի, փողի: Մարդիկ կորցրել են իրենց ու թալանի նետվել: Բայց Մենդելեևը դիպուկ է ասել` որքան հզորանում է զենքը, նույն չափաբաժնով հեռանում է պատերազմը:

- Բայց աշխարհում հզորանում է զենքը, իսկ պատերազմները չեն դադարում:

- Դա բիզենս է: Ռումբ են ծախում, այլ զենքեր, հետո` նավթը, գազը, ու այդ գումարների 80 %-ը հոսում է անհատների գրպանը:

- Դուք նորաստեղծ «Մտավորականների միության» խորհրդի անդամ եք: Միությունը բավական հետաքրքիր ծրագրեր ունի` ժողովրդի ձայնը, պահանջը լսելի դարձնելու իշխանություններին: Ասել է թե` մեր մտավորականների ձայնը չի լսվում: Մինչդեռ մտավորականությունն Անկախության շարժման շարժիչ ուժն է:

- Մտավորականը նա չի, ով բարձրագույն կրթություն կամ բուհի դիպլոմ ունի, բայց կաշառակեր է, սրիկա: Մեր մտավորականությունը գլխատվեց` հավատալով ազգայինի մասին ճառերին: Բիսմարկը մի լավ խոսք ունի` «Բոլոր սրիկաներն իրենց սրիկայությունը թաքցնում են ազգայնական ճառերի տակ»: Հիտլերը ո՞նց եկավ իշխանության…

- Սովետմիության փլուզումն էլ Հայաստանից սկսեցին, որովհետև կար բաց նյարդ` Ղարաբաղը, և կար մտավորականություն, որին հավատում էին զանգվածները:

- Ամենաէմոցիոնալ Ժողովուրդն էինք: Եվ կարողացան ձևավորել ազգադավաճան «Ղարաբաղ» կոմիտեն, որ ամենամեծ չարիքն էր ժողովրդի համար: Բոլորը նյութին նվիրվեցին, ինչը կործանում էր: Արդյունքը տեսնում ենք: Ո՞վ է տեսել, որ մի պետության պետբյուջեի չափ ու գուցե դրանից ավելին ունենա նույն պետության մի քաղաքացին: Դա աբսուրդ է: Ի՞նչ ասել է օլիգարխ ու օլիգարխիա: Օլիգարխիան կառուցեց ստրկատիրական հասարակարգը և դիմացավ մինչև ֆեոդալիզմ ու կործանվեց: Օլիգարխիան ամենաստոր հասարակությունն է` հասարակության մեջ:

- Դրա գերեզմանափո՞րն ով պետք է լինի. անձերին նկատն չունեմ, երևույթի մասին է խոսքս:

- Ժամանա´կը:

- Բայց ժամանակը երբեմն մեր օգտին չի աշխատում:

- Երբ Էյնշտեյնը ստեղծեց հարաբերականության տեսությունը, շատերը ծիծաղում էին: Սակայն պարզվեց, որ ամենաճշգրիտ բանաձևն էր ամեն ինչի: Այսօր դժգոհելու պատճառները շատ են, բայց եթե համեմատում ենք 25 տարի առաջվա հետ` շատ մեծ առաջընթաց կա: Եվ ամենից առաջ` մտքի´ առաջընթաց. մարդիկ հասկացել են, թե ինչ է տեղի ունեցել, հասկացել են, թե ինչն է սխալ:

- Հասկացել են, հասկանում են, սակայն անզորությունը սպանում է հոգեպես ու բարոյապես:

- Ամեն ինչ դեռ սաղմնային վիճակում է` ինչպես երեխան մոր արգանդում: Պետք է կառուցվի, պետք է հասունանա: Ժամանա´կ է պետք: Ես միշտ ասել եմ ու պատրաստ եմ անվերջ կրկնել` տգիտությունը չի´ կարող հաղթել: Անտիկ աշխարհից մինչ այսօր քաղաքակրթությունը միշտ անցել է տգիտության սրերի տակով:

- Մի առիթով ասացիք, որ ամեն ինչում` կենցաղից մինչև քաղաքականություն, պիտի մշակույթ լինի: Արդյո՞ք դարեր շարունակ մշակութարար մեր ազգն այսօր ունի քաղաքական, մարդկային հարաբերությունների մշակույթ:

- Մարդուն պետք է խոհեմ տրամաբանությունը առաջնորդի: Իսկ մշակույթը գիտակցության և ենթագիտակցության միասնությունն է: Ու երբ միանում են այդ երկուսը, դա արդեն հանճարն է, որը մենք ունենք: Մի´ մտածեք, թե աշխարհը կործանվել է: Եթե այդպես մտածենք, ուրեմն այսօրվա Գերմանիան Բեթհովենի երկիրը չէ, Գյոթեի, Շիլլերի երկիրը չէ:

- Այսինքն` քաղաքակրթությունը նաև սպանում է: Ո՞վ էր ասել` քաղաքակրթությունը մարդկության կործանումն է…

- Քաղաքակրթությունը նաև հրեշավոր հետևանքներ է ունենում, որը կործանում է մարդկությանը: Բայց մենք դիմակայելու ենք:

- Դուք լավատե՞ս, եք, թե՞ իրատես:

- Իրատես եմ: Դատարկ լավատես երբեք չեմ եղել:

- Մենք միշտ իշխանավորներին ենք մեղադրում, դատափետում: Բայց ինքներս էլ մեղքի մեծ բաժին ունենք: Որտե՞ղ ենք մեղանչել:

- Ես եթերում էլ ասել եմ` ես մեղավոր եմ, որովհետև վախկոտ եմ: Մեր` մտավորականության մեղանչանքը վախկոտությունն է: Համարձակ չգնացինք մինչև վերջ: Բայց դա էլ ժամանակի խնդիր է: Շեքսպիրի համլետյան խոսքը, եթե վերաձևակերպեմ, ապա` ժամանակն է, որ ղեկավարվենք մտքով, այլ ոչ` կրքով:

- Ես էլ Համո Սահյանին հիշեցի`

«Ու այդպես էլ գլխի չընկանք,

Թե մեր ուզած ժամանակը

Ե՞րբ է գալիս ժամանակին:

Շնորհակալություն` Ձեր շիտակության, անկեղծության համար:

Արփի ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ