ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՄԵՋ ԵՎ ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՀԱՄԱՐ


«Ավանգարդ»-ի հյուրասրահում այս անգամ ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, նշանավոր արձակագիր և թատերագիր Նորայր ԱԴԱԼՅԱՆՆ է£ Անհատականություն, ում արդեն կարող ենք համարել հին երևանցի և մեր հնամենի մայրաքաղաքի գեղարվեստական կերպարը կերտողներից մեկը: -Դուք իրավամբ հին երևանցի եք, չնայած ծնվել եք Սիմֆերոպոլում, իսկ Ձեր արմատները գնում-հասնում են Երզնկա: Թե´ Երզնկան, թե´ Երևանը Ձեր գրականության մեջ ուրույն անդրադարձ են ունեցել: Ինչո՞վ է սիրելի Երևանը: - Ես հասակ եմ առել այստեղ` այն Երևանում, որն արդեն պատմություն է դարձել` իր տեղը զիջելով մի նոր քաղաքի, որն իր կերպարով ու նկարագրով, բնավորությամբ և էությամբ շա՜տ է հեռացել իմ մանկության ու պատանեկության քաղաքից: Ես այդ Երևանի կերպարը ստեղծել եմ իմ «Դավայաթաղ» վեպում, որը, դժբախտաբար, գրեթե չարձագանքվեց, չարժևորվեց: Ժամանակներն էին պատճառը, քանի որ վեպը լույս տեսավ մեր դժվար օրերին, երբ մարդկանց ուշադրությունը գրականությանը չէր սևեռված: Այս վեպը մի թաղի պատմություն է, որի մասին լոկ հուշեր են մնացել, մինչդեռ այն Երևանի բաղկացուցիչ մասերից մեկն էր, իր կերպարով` առանձնահատուկ, մարդկային տարբեր բնավորությունների խառնարան, որը կարող էր և առանձին բնակավայր կոչվել, որովհետև այստեղ մարդիկ ապրում, սիրում և ատում էին բոլորովին այլ կերպ, ես կասեի` դավայաթաղավարի… - Ոմանք ժխտողական կեցվածք ընդունեցին Ձեր վեպի նկատմամբ, անգամ համարեցին այն ազգային «էրոտիկ գրականության» նախահիմք: - Իմ պատկերացումներով` գրականությունը չի կարող տրոհվել նման բաժանումների մեջ: «Էրոտիկ գրականությունը» բուլվարայինն է, այն, ինչը հեռու է բարձր գեղարվեստականությունից: Իմ վեպում սերն էր առաջնայինը, այն վեհ մարդկային զգացմունքները, որոնք կերպարանափոխում էին հերոսներին, բացահայտում նրանց ներքնակուտակ գրգիռները… Էրոտիկ տեսարաններ ես չեմ ձգտել ստեղծել ինքնանպատակորեն, ինքնաբավ մղումներով: Դրանք սիրո շարունակությունն են, սիրո արտացոլումը, որքան քնարական, նույնքան էլ` ողբերգական… Իմ ուշադրության կենտրոնում մարդիկ էին` իրենց բացառիկ հոգենյութով: Իմ ուշադրության առանցքում անհետացող-ստվերացող Երևանն էր` Դավայաթաղ «մոլորակով»: Երևանի մասին, ցավոք, քիչ է գրվել. մեր գրականությունը պարտք է մեր քաղաքին: Ես այդ պարտքը փորձեցի յուրովի հատուցել: - Վերջերս լույս տեսավ Ձեր «Ծաղրածուն մեծ քաղաքում» վեպը, որն, իմ խորին համոզմամբ, նոր իրողություն է մեր արձակում: Ինչու՞ անդրադարձաք քաջնազարականությանը. ի՞նչն էր շարժառիթը: - Ես վեպին կցել եմ մի մտորում, որում և ափոփված է պատասխանը. «Գրողի համար չկա ավելի վտանգավոր պահ, քան ստեղծագործական ազատության բռնադատումը հասարակության կարծիքով, որն իր հզոր ամբողջականությամբ ոչ միշտ է ճշմարիտ: Միանշանակորեն ընկալվում են գերեզմանոցը և հանգուցյալները, բայց ոչ գրականությունն ու արվեստները: Ես չեմ սիրում իմ պատասխանները կարգադրել ընթերցողին` նրան կանգնեցնելով այս կամ այն հարցի առջև և չպատասխանելով£ Ես նրան մտածելու ավելի մեծ ազատություն եմ տալիս: Վատ է, երբ միայն ետ են նայում: Նույնքան վատ է, երբ առաջ են նայում` առանց ետ նայելու: Արվեստը փոփոխական ու շարունակելի ժառանգականություն է, ահա թե ինչու է մշտապես կենդանի ու հավերժական: Գրականությունը զգացմունք է, բայց նաև գիտություն: Այս վեպը թատրոն է, մենք` հանդիսատես»: - Ես ուզում եմ այդ վեպի առթիվ իմ մի գնահատականը ներկայացնել` համոզված, որ վեպի ընթերցողներից շատերն ինձ հետ կհամաձայնեն: Նորայր Ադալյանի «Ծաղրածուն մեծ քաղաքում» վեպն ունի նաև մի հերոս, որը նույնպես ենթաշերտերում է, որի մասին գրեթե չի խոսվում, սակայն նա մշտապես ներկա է, մշտապես թելադրող: ԺԱՄԱՆԱԿ-ն է այդ կերպարը, և´ վեպում առկա գեղարվեստական ժամանակը, և´ վեպի ստեղծման ժամանակը, որոնք նույնանում և միատեղվում են, որոնք էլ տալիս են այն բոլոր հարցականների պատասխանները, որոնք հնչում են վեպն ընթերցելիս և ընթերցումն ավարտելուց հետո: Վեպի արժեքը մեծանում է հենց երևութական-աներևույթ կերպարի գոյությամբ, նրա նկատմամբ գրողի ունեցած հստակ վերաբերմունքով. սա հավերժական-ընթացող ժամանակն է, որը գտել ու այսօրվա իրականություն էր բերել հնագետը, սա այն ժամանակն է, որը ոչ թե «իր շավղից դուրս է սայթաքել», այլ ընթանում է իր շավղով, քանզի այդ «շավիղն» սկիզբ է առնում անհիշելի ժամանակներից, գալիս մինչև Արիստոփանես ու Շեքսպիր, «կանգ առնում» Ֆրանսուա Ռաբլեի ու Սերվանտեսի երկերի տարածքներում, իսկ հետո «ազգային նկարագիր» ձևավորելով Եղիշե Չարենցի «Երկիր Նաիրի» վեպում և հասնում մինչև Նորայր Ադալյան, ում կառուցած «աշխարհ- թատրոնում» բեմն ու «ռամպան» չեն մթնում` ինչպես Դերենիկ Դեմիրճյանի հանճարեղ կատակերգության մեջ, այլ առավել են լուսավորվում` հուշելով և աղմկելով, որ քաղաքում ու պատմության քառուղիներում հայտնվել են խեղկատակներն ու ծաղրածուները… - Ես արդեն ասացի, որ կյանքի թատրոնն է ինձ հետաքրքրել, ուրեմն քո դիտումների մեջ կա ճշմարտություն: - Այսօր դուք իրապես մեր գրականության մեծերից մեկն եք, ավագ` ոչ միայն տարիքային ընկալմամբ: Ձեր վեպերը, վիպակները, պատմվածքները դարձել են ընթերցողի համար սպասված և սիրված, ձեր պիեսներն ազգային թատերգության մեջ նոր ծիր են ձևավորել: Ձեր գրական վաստակի բարձունքից ինչպե՞ս եք գնահատում մեր նոր գրականությունը: - Փնթփնթան, չմահավան ավագներին չեմ սիրում, չեմ սիրում ամեն ինչ ժխտող, միայն կարոտախտով ապրող մարդկանց: Այսօր իսկապես ստեղծվում է նոր գրականություն` հետաքրքիր, ինքնատիպ, առաջադեմ: Միայն ուզում եմ, որ այդ գրականությունը լինի ժամանակի մեջ և ժամանակի համար:

Լևոն ՄՈՒԹԱՖՅԱՆ