Արթուր ՈՒԹՄԱԶՅԱՆ. «ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՄԵՋ ԵՍ ՓՆՏՐՈՒՄ ԵՄ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԵՐՊԱՐԸ»

ՀՀ ժողովրդական արտիստ Արթուր Ութմազյանը հայ թատրոնի դերասանական այն սերնդի ներկայացուցիչներից է, որը ձևավորվեց 1960-ականների վերջերին և դառնալով օրինական ժառանգորդը մեր մեծերի ձևավորած ավանդույթների` վստահաբար գնաց դեպի թատերարվեստում նոր ձևերի և նոր մտածողության հաստատումը: Մեր զրույցը նշանավոր դերասանի ու ասմունքողի հետ տեղի ունեցավ Հ. Ղափլանյանի դրամատիկական թատրոնում, «Ձուկն առանց ջրի» պիեսի փորձից հետո: Այս բեմադրության մեջ Արթուր Ութմազյանը հանդես է գալու Բարդուղիմիոսի դերում. մի մարդու, ով վաղուց ստեղծել է իր ժամանակն ու ապրում է «հոգու իրականության» մեջ... - Վերջին մի քանի տարիներին քո խաղացանկում հայտնվեցին շեքսպիրյան երկու հզոր կերպար` Մակբեթը և Բրուտոսը` «Հուլիոս Կեսարում»: Հիմա էլ` այս կերպարը, որը նման չէ քո ստեղծած ոչ մի բեմատիպարի: Կա՞ն ընդհանրություններ այս հերոսների միջև, կա՞ն այնպիսի գծեր, որոնք հրապուրել ու հետաքրքրել են: - Իհարկե, կան: Իմ ներկայացրած բոլոր բեմական կերպարներում ընդհանուրը մարդու հայեցադրույթի խնդիրն է: Անտիկ թատերգությունից մինչև այսօր բոլորը ձգտում են բացահայտել մարդուն, նրա տեսակը, բնույթը, հաստատել նրա հայեցադրույթը: Ամեն մեկը յուրովի է լուծում առաջադիր խնդիրները, ամեն մեկը յուրովի է գալիս դեպի մարդը, ում Սոփոկլեսն ամենամեծ հրաշքն էր համարում աշխարհում: Իմ բոլոր հերոսների մեջ առկա է աշխարհի հետ փոխհարաբերվելու, սեփական ժամանակը հաստատելու յուրատեսակ առաջադրանքը: Պարույր Սևակից մինչև Բրուտոս ու Բարդուղիմիոս` ես որոնել եմ հերոսի ժամանակը, այդ ժամանակի մեջ փնտրել ու հաստատել ժամանակի կերպարը: Անհատ-ժամանակ փոխհարաբերությունն ինձ համար ամենակարևորն է արվեստում: Ուրեմն, արվեստը, որը չի կարող գաղափարազուրկ լինել, ինձ համար միշտ մի գերագույն խնդրով է ներկայանում. Իրականության կերպարը սերտակցել անհատի կերպարին, նրա հոգեկան-մտային դրսևորումներին: - Երևի դա է պատճառը, որ, իբրև ասմունքող, քեզ համար առաջնայինը Պարույր Սևակի պոեզիան է, որում նույնպես ժամանակի ու անհատի սերտակցման խնդիրն է դրված: - Պարույր Սևակն ինձ համար ճակատագրական ուղեկից է դարձել: Երբ Արմեն Խանդիկյանի «Անվերջ վերադարձ» բեմադրության մեջ ես խաղացի Բանաստեղծի դերը, իսկ Բանաստեղծը հենց Պարույր Սևակն է` մի քիչ ընդհանրացած, ինձ համար այդ պոեզիան դարձավ ոչ միայն ասմունքի նյութ, այլև հետազոտման առարկա: Ամեն մի բանաստեղծություն կարդալիս` ես ինքնովի եմ բացահայտում ինձ համար Սևակին, փորձում եմ գտնել այն գաղափարական հիմնակետերը, որոնց վրա հենվելով` Սևակը ստեղծում է իր փիլիսոփայական մեկնակետը: Իսկ այդ մեկնակետը որքան դասական-ընդունելի է, նույնքան էլ` պարադոքսալ և անսպասելի: - Մեր ժամանակներում, երբ գրականության հանդեպ նվազել է հետաքրքրությունը, երբ հատկապես պոեզիան դարձել է սակավ ընթերցանելի, արդյո՞ք կարիք կա հանդես գալ գրական երեկոներով, ներկայացնել Սևակին ու մեր մյուս բանաստեղծներին: Խոսքս ունկնդիր-կատարող կապի մասին է նաև: - Արդեն մի քանի տարի ես դստերս` Հրաչուհի Ութմազյանի հետ ներկայացնում եմ «Մարդը ափի մեջ» կոմպոզիցիան: Ամեն անգամ մեր ներկայացումները տեղի են ունենում լեփ-լեցուն դահլիճներում, ամեն անգամ ներկայացումից առաջ արդեն տոմսերը սպառված են լինում: Սա նշանակում է, որ, որքան էլ մենք ապրենք պրագմատիկ ժամանակներում, որքան էլ խոսենք գրականության հանդեպ հետաքրքրության նվազման մասին, այնուամենայնիվ քիչ չեն նրանք, ովքեր պոեզիայի հետ առնչվելու կարիքն ունեն: Առավել ևս` Պարույր Սևակի պոեզիայի, որի անկեղծ հնչերանգը, ներքին պոռթկումները, անհանգստությունը մարդու համար` միանգամից գրավում-ներշնչում են ունկնդիրներին, նրանց դարձնում բանաստեղծի առաջարկած ներքին երկխոսության յուրատեսակ մասնակից: Ամեն մեկն այսօր իր ներքին մենախոսությունն ունի, իր ներքին տագնապներն ու անհանգստություններն ունի, որոնք ցայտունորեն, համահավաք կերպով ներկայացված են Սևակի բանաստեղծություններում: Եվ լսելով Սևակին` մարդիկ կարծես սեփական մենախոսությունն են լսում… - Այսօր շատերն են խոսում հայր և դուստր Ութմազյանների մասին, առանձնացնում ասմունքելու նրանց ինքնատիպությունը: Հետաքրքի՞ր է աշխատանքը Հրաչուհու հետ: - Այնպես է ստացվել, որ ստեղծագործական համագործակցությունը մեր ընտանիքում ժառանգական իրողություն է դարձել: Ես ասմունքի առաջին դասերն առել եմ մորիցս` ժողովրդական արտիստուհի, պրոֆեսոր Հրաչուհի Ջինանյանից: Առավել մեծ ուսուցիչ ինձ համար, քան նա` չեմ էլ պատկերացնում: Ես համալսարանական կրթություն ունեմ, բանասեր եմ, իսկ ահա դերասանական արվեստի դասերը մորիցս եմ առել և Հրաչյա Ղափլանյանից: Հետո արդեն, համագործակցելով Արմեն Խանդիկյանի հետ` նաև նրանից: Հիմա ինչ-որ չափով ես դարձել եմ դստերս ուսուցիչը` կարծես շարունակելով մանկավարժության ընտանեկան ավանդույթները: Սակայն, թող անհամեստ չհնչի, ես նաև սովորում եմ Հրաչուհուց, որովհետև տեքստի ընկալման զարմանալի նորույթ է նա բերում, նա բանաստեղծությանը նայում է իր սերնդի, իր հասակակիցների աչքերով, իր սերնդի խնդիրներն է տեսնում ցանկացած ստեղծագործության մեջ: Ուրեմն, սա շատ ուսանելի և փոխհարստացնող ստեղծագործական ընթացք է: Հենց Հրաչուհու շնորհիվ է նաև, որ մեր հանդիսատեսների մեջ մեծ թիվ են կազմում երիտասարդները: Փշրվել է այն թյուր տպավորությունը, թե երիտասարդությունն այսօր պոեզիա չի ընդունում: Ասեմ, որ Հրաչուհուն հատկապես սևեռուն ուշադրությամբ են լսում երիտասարդները` կարծես նրա մեջ տեսնելով իրենց խոհերի արտահայտչին: - Իսկ հակադրություններ և ստեղծագործական կոնֆլիկտներ չե՞ն լինում: - Մենք բանավիճում ենք, քննարկում, ամեն մեկս ներկայացնում է սեփական ընկալումը, որն էլ հետո դառնում է միասնական: - Բեմում, Հրաչուհու կողքին, դու խաղընկե՞ր ես, թե՞ հայր: - Երկուսն էլ: Ես չեմ կարող մոռանալ, որ նա իմ դուստրն է, սակայն ես նայում եմ նրան որպես համախոհի, որպես գործընկերոջ նաև: Սա և´ երջանիկ պահ է, և´ պատասխանատու: Ես չափազանց մեր լրջությամբ եմ վերաբերվում Հրաչուհուն բեմում, քանի որ նա իմ ստեղծագործական համախոհն է: - Ես գիտեմ, որ քեզ համար արվեստում անչափ կարևոր է համախոհությունը: Դրամատիկական թատրոնի մեծագույն հաջողություններից մեկը համախոհության ձևավորումն է: Սա բացառիկ մի իրողություն է, որը պակասում է շատ թատրոնների: - Այո, դա այդպես է: Մեր թատրոնի հաջողության գրավականը նաև համախոհության մեջ է: Այսօր ամենագործուն համախոհությունն է ստեղծվել իմ և թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Արմեն Խանդիկյանի միջև: Սա սոսկ ընկերություն կամ բարեկամություն չէ. ավելի բարձր է: Մեր թատրոնը երբեք չկորցրեց իր հանդեպ հետաքրքրությունը, մեր դահլիճում երբեք չավելացան թափուր տեղերը: Սա նշանակում է, որ մենք զգացինք ժամանակի պահանջները, կարողացանք համախոհություն ձևավորել նաև հանդիսատեսի հետ, ով մեր թատրոն է գալիս ոչ միայն հաճելի ժամանց ունենալու, այլև մտքերի ու գաղափարների հետ հանդիպելու, սեփական հոգու խորքը նայելու համար: Առհասարակ, ես շատ բարձր եմ գնահատում համախոհությունն ամենուրեք: Անգամ մերօրյա քաղաքական զարգացումներին է անհրաժեշտ այդ համախոհությունը: Երբ այն բացակայում է` սկիզբ է առնում տարօրինակ ընթացքը, որը, իմ կարծիքով, քաոսի է նման: Բոլոր հոգեբանական և սոցիալական ձևախեղումները և անոմալիաները ծնունդ են ներդաշնակության բացակայության: Ընտանիքները չեն կայանում ներդաշնակության բացակայության պատճառով, մարդկային հարաբերությունները, պետությունների միջև համաձայնությունները, արվեստում մեծ ու կարևոր գաղափարների հաստատումները հենվում են ներդաշնակության վրա, նրանով շարժվում առաջ: Ուրեմն, մարդկության պատմությունը պատմություն է ներդաշնակության հաստատման մասին: Զիգմունդ Ֆրոյդը աշխարհի խաթարման բացատրությունը տեսնում էր հենց ներդաշնակության խաթարման մեջ: Իսկ ահա Չեխովը երազում էր այն պահի մասին, երբ մարդու մոտ ամեն ինչ գեղեցիկ պիտի լիներ: - Կարծում եմ, որ մեր զրույցն էլ ընթացավ ներդաշնակության պայմաններում, որովհետև մեր միջև համախոհություն ձևավորվեց, մենք չհակադրվեցինք իրար: - Կարող էինք նաև հակադրվել, սակայն կարևորն այն է, որ մենք իրար հասկանում ենք, ճանաչում ենք իրար: Որքա˜ն կարևոր է ճանաչել միմյանց, հասկանալ իրար: - Գայթակղությունս չափազանց մեծ է շարունակել մեր զրույցը, սակայն չէի ուզենա, որ հետո գործեր «խմբագրի մկրատը»: Ուրեմն, գանք դեպի եզրափակում: Մեր զրույցն «Ավանգարդ»-ի ընթերցողների համար է. ի՞նչ կասեիր նրանց: - Նախ ասեմ, որ ամեն սերունդ իր թերթն է ունեցել, իսկ իմ սերնդի թերթը «Ավանգարդ»-ն է: Իմ առաջին հաջողությունների մասին այս թերթն է գրել, իմ առաջին հարցազրույցն այստեղ է տպագրվել: Ուզում եմ, որ թերթի թե´ հին ընթերցողները, թե´ նորերը երբեք չհեռանան «Ավանգարդ»-ից, միշտ նրա հետ լինեն: - Շնորհակալություն: Թույլ տուր քեզ հաջողություն մաղթել «Ձուկն առանց ջրի» ներկայացումից առաջ և հուսալ, որ ներդաշնակության համար քո արտիստական-մարդկային պայքարը այստեղ մի նոր դրսևորում կստանա: - Հուսանք…