ԽՂՃԻՆ ՈՒ ԳՐՉԻՆ ՀԱՎԱՏԱՐԻՄ

Հզոր կաղ¬նու հզոր ա¬րմատ¬նե¬րը սնուց¬վում են ժա¬մա¬նա¬կի և հո¬ղի ու¬ժով, ուժ, ո¬րը եր¬բեք չի սպառ¬վում ու դեռ կյանք է պարգևում նո¬րա¬նոր ար¬մատ¬նե¬րի: Հայ¬կա¬կան բնաշ¬խար¬հի չքնաղ անկ¬յուն¬նե¬րից մե¬կում` Տա¬վու¬շի մար¬զի Չո¬րա¬թան գյու¬ղի վրա նա¬խախ¬նա¬մութ¬յան կա¬մոք ար¬վես¬տի մատ¬նա¬հետքն է դրոշմ¬ված: Ար¬վես¬տա¬գետ¬նե¬րի այդ հան¬քա¬վայ¬րից գրա¬կան մե¬ռո¬նով օծ¬ված տա¬ղան¬դա¬վոր շատ մար¬դիկ են դուրս ե¬կել, ո¬րոնց կյանքն ու գոր¬ծու¬նեութ¬յու¬նը հարս¬տաց¬րել են Չո¬րա¬թա¬նի կեն¬սագ¬րութ¬յան «գե¬ղար¬վես¬տա¬կան մա¬սը»: 249 գի¬տութ¬յուն¬նե¬րի թեկ¬նա¬ծու¬նե¬րի ու դոկ¬տոր¬նե¬րի ծննդա¬վայր Չո¬րա¬թա¬նը, սար ու ձո¬րի մեջ ծվա¬րած, իր հո¬ղից հա¬ցի հետ միա¬սին քա¬ղել է նաև հո¬գու սնունդ: Գյու¬ղի գրա¬կան ա¬րա¬հե¬տի վրա այ¬սօր պար¬զո¬րոշ երևում են ՀՀ ԿԳՆ Լեզ¬վի պե¬տա¬կան տես¬չութ¬յան պետ, ման¬կա¬վար¬ժա¬կան գի¬տութ¬յուն¬նե¬րի թեկ¬նա¬ծու Լավ¬րեն¬տի ՄԻՐԶՈՅԱՆԻ ոտ¬նա¬հետ¬քե¬րը: Ու թեև այ¬սօր հայ¬րա¬կան տան կողպ¬ված դու¬ռը հազ¬վա¬դեպ է բաց¬վում լրագ¬րողի ա¬ռջև, սա¬կայն նա չի մո¬ռա¬նում գյու¬ղը, գյուղն էլ` իր զա¬վա¬կին: Գյու¬ղա¬մի¬ջում հա¬վաք¬ված տա¬րեց¬նե¬րի և մտա¬վո¬րա¬կան¬նե¬րի հե¬տաքր¬քիր խոսք, ու, զրույ¬ցին ներ¬կա մա¬նուկ Լավ¬րեն¬տին ի¬մա¬ցավ Թու¬ման¬յա¬նի, Չա¬րեն¬ցի, Անդ¬րա¬նի¬կի… ու 1915-ի Ե¬ղեռ¬նի մա¬սին: Նրա հո¬գում գիր ու գրա¬կա¬նութ¬յան հան¬դեպ ծնված սերն այն¬քան մեծ էր, որ ա¬ռանց երկմ¬տե¬լու միայ¬նակ գնում էր հարևան գյուղ ե¬կած Ա¬վետ Ա¬վե¬տիս¬յա¬նի խա¬ղը տես¬նե¬լու: - Երբ ներ¬կա¬յա¬ցումն ա¬վարտ¬վեց, ու դահ¬լի¬ճը դա¬տար¬կվեց, մնա¬ցի մո¬լոր կանգ¬նած: Մթնով տուն վե¬րա¬դառ¬նալ չէի կա¬րող: Մեկն ինձ մո¬տե¬ցավ, հար¬ցու¬փոր¬ձից ճա¬նա¬չեց հորս: Գի¬շե¬րե¬ցի ի¬րենց տա¬նը, իսկ հա¬ջորդ օ¬րը վե¬րա¬դար¬ձա գյուղ: Շատ էր սի¬րում գրքեր և տետ¬րեր գնել և որ¬քան շատ` այն¬քան լավ: Ման¬կան միամ¬տութ¬յամբ դրանք պա¬հում էր խոր փո¬սում, որ «հան¬կարծ ի¬րե¬նից չգո¬ղա¬նան», իսկ երբ ա¬միս¬ներ անց բա¬ցում էր փո¬սը, ան¬չափ տխրում էր, երբ տես¬նում էր դրանք վնաս¬ված: Այ¬սօր էլ Լավ¬րեն¬տի Միր¬զո¬յա¬նի ման¬կութ¬յան «ար¬խի¬վում» կա¬րե¬լի է տես¬նել «Այբ¬բե¬նա¬րա¬նը»: Հա¬յոց լեզ¬վի բոլոր դա¬սա¬րան¬նե¬րի դա¬սագր¬քե¬րը, ան¬գամ «կրծած ծայ¬րե¬րով ճմրթված վզկա¬պը», ո¬րը դի¬տա¬վոր¬յալ չի ար¬դու¬կել, որ¬պես¬զի ման¬կութ¬յան հո¬տը չկոր¬չի: Թեր¬թե¬րից պոկ¬ված գրող¬նե¬րի նկար¬նե¬րով ու հոդ¬ված¬նե¬րով, ավ¬տո¬մե¬քե¬նա¬նե¬րի հա¬մար¬նե¬րով զար¬դար¬ված իր փոք¬րիկ սեն¬յակ-աշ¬խար¬հում էլ Լավ¬րեն¬տին գրեց ա¬ռա¬ջին հոդ¬վա¬ծը: Այս¬պի¬սով, 1961 թվա¬կա¬նից «Պիո¬ներ կանչ» թեր¬թը տա¬կա¬վին պա¬տան¬յակ Լավ¬րեն¬տիի ա¬ռաջ բա¬ցեց լրագ¬րո¬ղա¬կան աշ¬խար¬հի դռնե¬րը: Մաս¬նա¬գի¬տութ¬յունն ար¬դեն իսկ կան¬խո¬րոշ¬ված էր: «Ա¬վան¬գար¬դում», «Հա¬յոց լե¬զուն և գրա¬կա¬նութ¬յու¬նը դպրո¬ցում» ամ¬սագ¬րում, այ¬նու¬հետև հե¬ռուս¬տա¬տե¬սութ¬յու¬նում աշ¬խա¬տած տա¬րի¬ներն աս¬տի¬ճա¬նա¬բար հյու¬սե¬ցին լրագ¬րո¬ղի կեն¬սագ¬րութ¬յու¬նը: Մաս¬նա¬գի¬տութ¬յամբ ծխա¬խո¬տա¬գործ, բայց գիր ու գրա¬կա¬նութ¬յան հան¬դեպ սեր ու հար¬գանք ու¬նե¬ցող հոր օ¬ջա¬խում հա¬ճախ էին հյու¬րըն¬կալ¬վում Ս¬ևա¬կը, Սահ¬յա¬նը, Խան¬զադ¬յա¬նը, ժա¬մա¬նա¬կի գրե¬թե բո¬լոր գրող¬նե¬րը: Ու խոս¬քից, բա¬նա¬վե¬ճից ծնված թե¬մա¬նե¬րը լրաց¬նում էին մա¬մու¬լի է¬ջե¬րը: Լավ¬րեն¬տի Միր¬զո¬յա¬նի գրա¬կան աշ¬խար¬հա¬յաց¬քի ձ¬ևա¬վոր¬մա¬նը նպաս¬տել է հատ¬կա¬պես հո¬րաք¬րոջ որ¬դին` Ար¬տա¬շես Քա¬լան¬թար¬յա¬նը, ում հա¬մար կյան¬քը բաց գիրք էր: Բազ¬մա¬թիվ գրքե¬րի ու հոդ¬ված¬նե¬րի հե¬ղի¬նակ, «Տա¬վուշ» հայ¬րե¬նակ¬ցա¬կան միութ¬յան փոխ¬նա¬խա¬գահ Լավ¬րեն¬տի Միր¬զո¬յա¬նի հա¬մար այ¬սօր էլ ա¬մե¬նա¬ցա¬վոտ հար¬ցը սահ¬մա¬նա¬մերձ գյու¬ղե¬րի ամ¬րապն¬դումն է, չէ՞ որ դրանք են հայ¬րե¬նի¬քի պա¬րիսպ¬նե¬րը: Ար¬ցախ¬յան պա¬տե¬րազ¬մի տա¬րի¬նե¬րին այդ գյու¬ղե¬րի բնա¬կիչ¬նե¬րը պա¬կաս ա¬զա¬տա¬մար¬տիկ¬ներ չէին: Չո¬րա¬թանն այ¬սօր էլ հի¬շում է Լավ¬րեն¬տի¬ի հո¬րը` բա¬հը ձեռ¬քին բո¬լո¬րի հետ գյու¬ղը պաշտ¬պա¬նելիս: Ա¬ռա¬վել ևս ¬չեն մո¬ռա¬նում լե¬գենդ դար¬ձած նրա մո¬րը` Թա¬մար Միր¬զո¬յա¬նին: 20 զին¬վոր¬նե¬րի մայ¬րութ¬յուն էր ա¬նում, նրանց հա¬մար գուլ¬պա¬ներ էր գոր¬ծում, վեր¬մակ կա¬րում: - Նրան ապ¬րե¬լու հա¬մար փող էի ու¬ղար¬կում, հե¬տո պարզ¬վում էր, որ ոս¬կե մա¬տա¬նի էր գնել զին¬վո¬րի հար¬սա¬նի¬քին նվեր,- հի¬շում է Լավ¬րեն¬տի Միր¬զո¬յա¬նը: Ակն¬հայտ էր, որ ծնող¬նե¬րին հի¬շե¬լիս շոյ¬վում էր հպար¬տութ¬յամբ, քա¬նի որ նրանք էին ե¬ղել այն կե¬նա¬րար աղբ¬յուր¬նե¬րը, ո¬րոն¬ցից սեր¬վել ու սնվել էր մտա¬վո¬րա¬կա¬նը: Պա¬կաս մտա¬հո¬գիչ չէ նաև մայ¬րե¬նի լեզ¬վի ա¬ղա¬վա¬ղու¬մը, ո¬րի դեմ տա¬րի¬ներ շա¬րու¬նակ պայ¬քա¬րում է Լեզ¬վի պե¬տա¬կան տես¬չութ¬յու¬նը: - 2005-2006 թթ. Հա¬յաս¬տա¬նում լեզ¬վա¬կան քա¬ղա¬քա¬կա¬նության ի¬րա¬վի¬ճա¬կի վեր¬լու¬ծութ¬յու¬նը ցույց տվեց, որ մենք լեզ¬վի պահ¬պա¬նութ¬յան, ա¬նա¬ղար¬տութ¬յան հար¬ցե¬րում խնդիր¬ներ ու¬նենք: Զար¬մա¬նում ու ցա¬վում եմ, որ Հա¬յաս¬տա¬նում ապ¬րող հա¬յե¬րին հի¬շեց¬նում են, որ ի¬րենց լե¬զուն հա¬յե¬րենն է: Ստեղ¬ծա¬գոր¬ծա¬կան գոր¬ծու¬նեութ¬յան 45 տա¬րի¬նե¬րը Լավ¬րեն¬տի Միր¬զո¬յա¬նի բեղմ¬նա¬վոր ճա¬նա¬պար¬հի միայն մի մասն են: Այն դեռ շա¬րու¬նա¬կութ¬յուն ու¬նի: Եվ «մար¬տա¬դաշ¬տի» որ հատ¬վա¬ծում էլ որ լի¬նի` Ման¬կա¬վար¬ժա¬կան հա¬մալ¬սա¬րա¬նում, մա¬մու¬լի է¬ջե¬րում, թե… հա¬վաք¬նե¬րում, նրա ա¬ռաջ¬նա¬հերթ խնդի¬րը մնա¬լու է մայ¬րե¬նի լեզ¬վի ա¬նա¬ղար¬տութ¬յան հա¬մար մղվող պայ¬քա¬րը: - Մար¬դը պետք է գի¬տակ¬ցի` ե¬թե աշ¬խարհ է ե¬կել, պիտի է ո¬րո¬շա¬կի նպա¬տակ ու¬նե¬նա, գնա¬հա¬տի և ի¬մաս¬տա¬վո¬րի յու¬րա¬քանչ¬յուր րո¬պեն, օ¬րը, որ¬պես¬զի զղջա¬լու վայրկ¬յան ան¬գամ չու¬նե¬նա: Այս հա¬մոզ¬մուն¬քով են նե¬րարկ¬ված նաև Լավ¬րեն¬տի Միր¬զո¬յա¬նի ե¬րեք զա¬վակ¬ներն ու եր¬կու թոռ¬նիկ¬նե¬րը, չէ՞ որ ծա¬ռի ճյու¬ղերն ա¬մուր են այն¬քա¬նով, որ¬քա¬նով հաս¬տատ է ծառն իր ար¬մատ¬նե¬րով: