Հյուրասրահ ՎԵՐՋԻՆ ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑԸ «ՀԻՄԱ ՎԱՏ ԵՄ ԶԳՈՒՄ, ՀԵՆՑ ԱՌՈՂՋԱՆԱՄ` ՄԻ ԿԱՐԳԻՆ ԿԶՐՈՒՑԵՆՔ»
Վանուշ Խանամիրյանի հետ հարցազրույցի տեքստն արդեն պատրաստել էի և առիթ էի փնտրում նրա հետ հանդիպելու, սղագրությանը ծանոթացնելու համար: Չէի շտապում, որովհետև գիտեի, որ վատառողջ էր: Սպասում էի, որ մի քիչ կազդուրվի: Զանգահարեցի երկու օր առաջ, հետաքրքրվեցի առողջական վիճակով, հետո էլ հիշեցրեցի, որ հոկտեմբերի 31-ին նշվելու է ժողովրդական արտիստուհի Սվետլանա Գրիգորյանի ծննդյան 80-ամյակը: Ասաց, որ ելույթ չի ունենա, բայց հնարավորության դեպքում` անպայման ներկա կգտնվի: Հիմա արդեն ներկա չի գտնվի… Ներկայացնում եմ հարցազրույցից մի փոքր մաս միայն, որովհետև այդպես էլ չկարողացա նրա հետ համաձայնեցնել ողջ տեքստը… - Վարպետ, մի առիթով ասացիք, թե հայկական ժողովրդական պարն ամենահինն է մեր տարածաշրջանում, և նրանից են սկիզբ առել կովկասյան մյուս ժողովուրդների պարերը: - Ասել եմ, այո, սակայն խոսքս կիսատ մնաց ու չկարողացա մինչև վերջ բացատրել միտքս: Այս լեռնաշխարհում մենք ամենահին ժողովուրդն ենք, ամենահին մշակութային ազգը: Տես, թատրոնը, երաժշտությունը, գրականությունը այստեղ առաջինը մենք ենք ստեղծել: Պարն էլ ենք մենք ստեղծել ու մշակել մեր ձևերը: Հետո մեզանից վերցրել են, հարմարեցրել իրենց բնավորությանը, իրենց տեսակներին: Վանուշը դրա համար ուրախանում է, որ շատերին ենք սնել, շատերին ենք հարստացրել: Մենք էլ որոշ բաներ ուրիշներից ենք վերցրել, դարձրել մերը: Սա գողություն չի, սա փոխազդեցություն է, որովհետև աշխարհի բոլոր ժողովուրդներն էլ համարյա միանման են արտահայտում իրենց ուրախություն ներն ու տխրությունները, իսկ պարն առաջին հերթին էս երկու զգացումների արտահայտությունն է: Իհարկե, եթե հիմա կովկասյան պար ասելով առաջին հերթին հասկանում ենք լեռնցիների պարերը, ապա մենք դրանցից շատ հեռու ենք, մեր պարերը իրենց նկարագիրն ունեն, բայց նույն էդ կովկասյան պարերի մեջ էլ հայկական շատ բան կա: - Մինչև Ձեր` Հայաստանի պարի պետական անսամբլի գեղարվեստական ղեկավար նշանակվելը` մեր շատ անսամբլներ հայկական պարերի անվան տակ ներկայացնում էին այնպիսի տարրեր, որոնք շատ ավելի հիշեցնում էին Ձեր ասած կովկասյան պարերը: Մի՞թե դուք հեռացաք արդեն ձևավորված պատկերացումներից ու ավանդույթներից: - Ես էլ սկզբում ինչ-որ հովերով էր տարվել և ցանկանում էի հիմնականում բեմադրել այնպիսի պարեր, որոնք մոտ լինեին մի քիչ բալետին, բեմադրական պարերին: Բայց հետո հասկացա, որ պիտի վերադառնամ մեր իսկական ազգայինին: Բացի մի քանի բեմադրություններից, մյուս բոլոր պարերում ես օգտագործեցի մեր ֆոլկլորը, մեր ավանդական պարերի ձևերը, կամաց-կամաց գնացի դեպի ակունքները: Ժամերով զրուցում էի մեր տարբեր շրջանների ծեր մարդկանց հետ, նրանց մեկ-մեկ ստիպում էի պարային շարժումներ ինձ ցույց տալ ու նրանցից սովորում էի: Ես էս մասին առաջին անգամ եմ ասում, ոչ ոք չգիտեր, թե ուր էի գնում, ինչու էի հայտնվում մեր ամենահեռավոր շրջաններում: Ես 27 տարի պարել էի բալետում, ինձ համար հայկական պարը մի քիչ օտար էր, բայց անսամբլը ղեկավարելու տարիներին հասկացա, որ համար առաջնայինը ազգային պարը պիտի լինի: Դե, բալետն աստվածային արվեստ է, որը ստեղծված է, ինչպես ասում են` էլիտայի համար: Եվրոպայում էլ, Ամերիկայում էլ, Հայաստանում էլ բալետը նույն ձևով են ներկայացնում, բալետում ազգային բնավորություն համարյա թե չկա, իսկ ազգային պարը մեր բնավորությունն է, մեր պատմությունն է: - Դուք բալետում իսկապես շատ մեծ հաջողությունների եք հասել, պարել եք Սպարտակ, որը դարձել է ազգային բալետային արվեստի գլուխգործոցներից մեկը: Դժվար չէ՞ր բալետից դեպի ժողովրդական-ազգային պար անցումը: - Հա, շատ դժվար էր, բայց ես լավ գիտեի մեր պարի պատմությունը, համարյա անգիր գիտեի Սրբուհի Լիսիցյանի գրած գիրքը, հետո էլ, ինչպես ասացի, սկսեցի սովորել մեր պարզ ու հասարակ մարդկանցից: Պարի առումով` մենք աշխարհի ամենահարուստ ազգերից մեկն ենք, որովհետև մեր ամեն մի գավառ իր պարերն է ունեցել, պարի մասին իր պատկերացումներն է ունեցել: Տես, «Գյոնդ» պարի ավելի քան 30 տարբերակ կա, բոլորիս հայտնի «Քոչարին» էլ մոտ 30 տարբերակ ունի: Սա զարմանալի բան է: Ռուսական պարերը միօրինակ են, դրանք իրենց ավանդական «խոռովոդն» են, իսկ մեր պարերը չափազանց բազմազան են: Ասեմ նաև, որ մեր շատ բալետմայստրներ հարստացրել են ազգային պարը: Ողորմածիկ Վահրամ Արիստակեսյանը, Ազատ Ղարիբյանը տարբեր գավառների պարերից նոր պարեր են ստեղծել: Ես էլ եմ նույնը արել: Մի ժամանակ բոլորը հիացած էին «Կինտոներ» և «Երևանյան պատկերներ» պար-բեմադրություններով: Ցավոք սրտի, մենք պարագետներ չունենք, որ գրեն այդ բոլորի մասին: Կարծում եմ, որ դրանք սերունդներին պետք կգան: - Վարպետ, իսկ ինչո՞ւ ինքներդ չեք գրում: - Ես ի՞նչ գրեմ: Ես պար բեմադրող եմ, գիտնական չեմ, քննադատ չեմ: Հնարավոր է, որ ես չկարողանամ էլ բացատրել, թե ինչու եմ այստեղ այս շարժումը դրել, մեկ ուրիշ տեղ` ուրիշ շարժում: Շատ բան ծնվել է ներշնչանքի պահին, ոգևորության պահին: Էդպես է, պար բեմադրելը և´ գիտության պես բան է, և´ ոգևորություն է: Ես, իհարկե, միշտ ինձ համար գծում եմ, կազմում պարի գրաֆիկը, բայց փորձերի ժամանակ դրանք մեկ-մեկ խառնվում են, ու ես լրիվ նոր բան եմ բեմադրում: - Այսօր Ձեր անունով պարային միություն կա, Լոս-Անջելեսում գործում են Ձեր անունը կրող պարային ակադեմիան և պարային անսամբլ: Ձեզ մեր պարարվեստի լեգենդն ու ապրող դասականն են համարում: Ինչպե՞ս եք վերաբերում նման փառքին: - Շատ լավ եմ վերաբերում: Արվեստագետները երեխաների պես են. հենց գովում ես` ուրախանում են, հրճվում: Գիտեն, որ իրենցից միայն հուշեր են մնում, իսկ ստեղծած ոչ մի բան համարյա թե չի պահպանվում: Իմ աշակերտներն են անվանակոչել միությունը, ակադեմիան, մի քանի պարային անսամբլները: Ինձ իրենց պապն են համարում ու մեծարում: Ես էլ ուրախանում եմ նրանց հաջողություններով, գնում եմ նրանց մոտ, օգնում, որ նոր պարեր բեմադրեն: Իսկ որ ապրող դասական եմ` լավ է, ուրեմն արդեն գնահատում են արածս, իմ դպրոցը համարում են լավագույններից մեկը: Դե, ավագ սերունդս արդեն կամաց-կամաց հեռանում ենք: Մեր թողածի վրա պիտի ջահելները նոր բաներ ավելացնեն: Իսկ այսօր շատ լավ ջահելներ ունենք: - Չնայած Ձեր առաջացած տարիքին` ստեղծեցիք «Բարդիներ» անսամբլը, ղեկավարում եք վետերանների պարային անսամբլը: Չե՞ք հոգնում: - Ինչո՞ւ պիտի հոգնեմ` եթե աշխատում եմ: Փորձերի ժամանակ ջահելանում եմ, ոգևորվում: Փորձերից հետո էլ ինձ շատ լավ եմ զգում: Մի չգրված օրենք կա, որ պարողները շատ երկար են ապրում: Պարն է օգնում դրան, պարը ջահելացնում է: Մի անգամ Իգոր Մոիսեևին, ով արդեն այդ ժամանակ 99 տարեկան էր, հարցրեցի, թե ո՞րն է իր երկարակեցության գաղտնիքը. ժպտաց, նստած տեղում մի քանի պարային թույլ շարժում արեց… Ես հասկացա նրան:
