Հայաստանը՝ միջնորդ ՆԱՏՕ-ի և Իրանի միջև
ԿԱՆԽԵԼ ՌՈՒՍ-ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՏԱՆԴԵՄԸ
Աշխարհն ու աշխարհաքաղաքական հարաբերությունները փոխվում են ավելի արագ, քան մենք պատկերացնում ենք: Թուրքիայի նախագահի փառասիրական ու կործանարար պահվածքը մեր տարածաշրջանով հետաքրքրվողներին ստիպում է կամաց-կամաց այլ գոտիներ փնտրել՝ իրենց դիրքերն ամրապնդելու համար: Հավանաբար, Հայաստան-Իրան հարաբերություններն այս համատեքստում է քննարկվել ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարի ներկայացուցիչ Ջեյմս Ապատուրայի և Սերժ Սարգսյանի հանդիպմանը: Պաշտոնական հաղորդագրության մեջ այս հարցը, համաձայնեք՝ փոքր-ինչ զարմանալի, միաժամանակ հետաքրքրություն առաջացնող է:
Հազիվ թե հայկական կողմը՝ ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը, ՆԱՏՕ-ի ներկայացուցչի հետ քննարկած լինի Հայաստան-Իրան հարաբերությունները, որոնք առաջին հայացքից աղերսներ չունեն Հյուսիսատլանտյան դաշինքի հետ: Ու քանի որ պաշտոնական հաղորդագրությունն աղքատիկ է, փորձենք հասկանալ, թե ինչ է թաքնված կուլիսներում:
Կարո՞ղ էր նախագահական նստավայրն իր պաշտոնական հաղորդագրությունում Իրանի մասին քննարկումը չներառել: Հարկա՛վ: Բայց Երևանը Թեհրանին հասկացնում է, որ ՆԱՏՕ-ն հետաքրրքված նրանով, հետևաբար մենք էլ այս հարցում դառնում ենք միջնորդ:
Հայաստանի միջնորդի դերը նորություն չէ՝ հայոց պատմության քաջատեղյակների համար: Երբ դեռ աշխարհի քարտեզն այսքան խայտաբղետ չէր, Հայաստանի միջոցով բազմաթիվ բանակցություններ ու հակամարտություններ են օրակարգ բերվել: Այլ հարց է, թե ինչպես ենք կարողացել այդ ամենից օգտվել:
Հավանական է, որ Հայաստան-Իրան հարաբերություններով հետաքրքրվելը ՆԱՏՕ-ի կողմից պայմանավորված է Թեհրանում օրերս տեղի ունեցած ահաբեկչությամբ (որի պատասխանատվությունը ստանձնեց ԻԼԻՊ-ը) և Կատարի մեկուսացմամբ: Միգուցե ՆԱՏՕ-ն Հայաստանի միջոցով Իրանին համագործակցության որոշակի ազդակներ է ուղարկում: Պատահական չէ, երբ ՆԱՏՕ-ի ներկայացուցիչն օրեր առաջ Հայաստանում խոսում էր ՀԱՊԿ-ին և ԵՏՄ-ին մեր երկրի անդամակցության մասին ու բաց տեքստով ասում, թե իրենց համար այդ կառույցներին մեր անդամակցելը մտահոգիչ չէ.
- Մենք հարգում ենք Հայաստանի հավասարակշռված արտաքին քաղաքականությունը և շարունակելու ենք Հայաստանի հետ համագործակցությունը բոլոր ուղղություններով, որտեղ ողջամիտ կլինի: Հայաստանը մեր վստահելի գործընկերն է:
Վստահելի գործընկեր Կովկասում ՆԱՏՕ-ն ունի՝ հանձին Վրաստանի, որտեղ աստիճանաբար ռազմական այս կառույցը հաստատվում է: Բացի այդ՝ մոտ ապագայում բացառված չէ նաև Իրան-Հայաստան-Վրաստան տնտեսական առանցքի ձևավորումը, որը ևս տարածաշրջանում որոշակի զսպիչ դեր կարող է ունենալ:
Մի կարևոր հանգամանք ևս. ռուս-թուրքական կայունացող հարաբերություններն էլ չեն կարող վրիպել Հյուսիսատլանտյան դաշինքի ուշադրությունից: Իրանը ևս չի կարող այդ ամենին անտարբեր նայել, թեև Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերություններ պահպանում է: Հետևաբար, Հայաստանի միջոցով ՆԱՏՕ-ն կարող է Իրանի հետ համագործակցել թեկուզ ռուս-թուրք-ադրբեջանական մերձեցումը կանխելու և տարածաշրջանում հավասարակշռություն պահելու համար:
Զարգացումները ցույց կտան, թե ենթադրությունները որքանով են ճիշտ: Բայց այս բարդ ու արագ փոփոխվող աշխարհաքաղաքական իրավիճակում Հայաստանն առավելագույն ճկունություն պետք է ցուցաբերի ու հնարավորինս շատ դիվիդենտներ քաղի: