«Մենք մեր խնդիրներն ու նպատակներն ունենք»
Թուրքիայի բարձրագույն իշխանավորներից հատկապես վարչապետ Ռեջեփ Թաիբ Էրդողանը սիրում է քննարկումների, ամենատարբեր մեկնաբանությունների առիթ տվող, բոլորի համար անսպասելի հայտարարություններով մշտապես գտնվել հանրության ուշադրության կենտրոնում: Նմանօրինակ հերթական անակնկալը 1938թ. Դերսիմում իրականացված ջարդերի համար վերջերս կառավարության անունից հնչեցված ներողությունն էր: Բնական է, որ Էրդողանի այս հայտարարությունն արժանացավ ոչ միայն թուրք, այլ նաև հայ հասարակության լայն շրջանակների քննարկմանը. սա, փաստորեն, առաջին դեպքն է, որ Թուրքիայի բարձրաստիճան պաշտոնյան կառավարության անունից ներողություն է խնդրում անցյալում իր երկրի կատարած հանցագործության համար: Ոմանք էլ չբացառեցին, որ Թուրքիան պատրաստվում է ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը և Էրդողանի հիշյալ ներողությունով ցանկանում է ստուգել, թե թուրք հասարակությունն ինչպես կարձագանքի: Էրդողանի այս հայտարարության շուրջ է զրույցը ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀՀ ԳԱԱ` Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն Ռուբեն ՍԱՖՐԱՍՏՅԱՆԻ հետ: - Ես կարծում եմ` Դերսիմի կոտորածների մասին Էրդողանի հայտարարությունը պետք է դիտարկել Թուրքիայի ներքաղաքական պայքարի համատեքստում: Այդ հայտարարութ յամբ Էրդողանը հարված էր հասցնում ժողովրդահանրապետական կուսակցությանը, որը Դերսիմում 37-38թթ. կոտորածների հիմնական պատասխանատուն է` այդ ժամանակահատ վածում լինելով միակ կառավարող կուսակցությունը: Դա ուղղված էր նաև հիշյալ կուսակցության ներկայիս ղեկավարին, որը Դերսիմից է: Կարծում եմ` հիմք չունենք այս հայտարարությունը նախադրյալ համարել, թե Թուրքիան կճանաչի և ներողություն կխնդրի Հայոց ցեղասպանության համար: - Այդպիսի տպավորություն ստեղծվում է երևի Էրդողանի և Լոնդոնում նախագահ Գյուլի գրեթե միաժամանակ արած հայտարարությունների ընդհանուր համատեքստում: Գյուլն ասել էր, թե հայ-թուրքական հարաբերություններում սառույցը մի փչելով չի հալվի: - Լոնդոնում Գյուլի ասածը սովորական հայտարարություն է, որով նա փորձում է հաճոյանալ եվրոպացիներին: Նմանատիպ հայտարարություններ հավանական է` արվել են նաև ԱՄՆ փոխնախագահ Ջո Բայդենի հետ հանդիպման ժամանակ: Ես չեմ տեսնում, որ Թուրքիայում Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու իրական ցանկություն կա: - Իսկ ի՞նչ ասել է` սառույցը մի փչելով չի հալվի: «Մի փչելով» ասելով արդյո՞ք Գյուլը չի ակնարկում մեզ հետ հարաբերությունները կարգավորելու ուղղութ յամբ ինչ-որ քայլեր ձեռնարկելը: - Ոչ: Դա թուրքական դիվանագիտության սովորական հնարքներն են. նրանք հստակ չեն արտահայտվում, այլ փոխաբերական իմաստ են փորձում հաղորդել խոսքին: Ես ոչ մի լուրջ նախադրյալ չեմ տեսնում: - «Հուրիեթում» տպագրված հոդվածում կարծիք էր հայտնվում, թե Էրդողանի հայտարարությունը Թուրքիայի համար իր պատմության հետ առերեսվելու հնարավորություն է ստեղծում: Այս հրապարակումը չի՞ կարելի ընկալել այնպես, թե թուրք հանրությունն ինքն է մտածում 15 թ. համար հայերից ներողություն խնդրելու մասին: - Հայերից ներողություն խնդրելու համար պետք է Թուրքիան պաշտոնապես ճանաչի և դատապարտի Ցեղասպանությունը: Իսկ մենք չենք տեսել, որ Թուրքիայի որևէ պաշտոնական անձ, որևէ քաղաքական գործիչ, պետական գործիչ երբևիցե ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը: Թերթը կարող է ամեն ինչ գրել. «Հուրիեթը» դեռ Թուրքիա չի, Թուրքիան ներկայիս ղեկավարներն են, որոնց որևէ հայտարարության չեմ հանդիպել, որտեղ կճանաչվի Ցեղասպանության փաստը: - Թերթը վկայակոչելով` ես նկատի ունեմ ոչ թե իշխանություններին, այլ հասարակությանը: - Հասարակության մեջ իհարկե կան մարդիկ, ովքեր գտնում են, որ պետք է ընդունել ցեղասպանության փաստը և ներողություն խնդրել: Վերջին տարիներին այդպիսի մարդիկ գնալով շատանում են: Բայց նրանք շատ սահմանափակ թվով են, որը որակ չի կարող կազմել ներկայիս Թուրքիայում: Հիմնականում թուրքական հասարակությունը պատրաստ չի ճանաչել, դատապարտել Հայոց ցեղասպանությունն ու ներողություն խնդրել: Եվ եթե ուշադրություն դարձրել եք, մի քանի տարի առաջ ստեղծված` հայերից ներողություն խնդրելու շարժումը ներողություն խնդրում էր ոչ թե ցեղասպանության, այլ կոտորածների համար: Տարբերությունը մեծ ու ակնառու է: Ցեղասպանությունը մարդկության դեմ ծանրագույն հանցագործություն է, հենց այնպես ճանաչելով ու ներողություն խնդրելով` դժվար թե Թուրքիան պատասխանատվությունից խուսափի, որովհետև դա ենթադրում է քրեական պատասխանատվություն: - Զրույցի ընթացքում Դուք հիշատակեցիք Ջո Բայդենի անունը: ԱՄՆ փոխնախագահը Թուրքիայում ամենայն հավանականությամբ շոշափել է նաև հայ-թուր քական արձանագրությունների վավերացման խնդիրը: Դուք իհարկե համոզված եք, որ նման բան այսօր հնարավոր չի: - Սպասել հնարավոր չի: Բայց ամեն դեպքում, մենք լավ գիտենք, որ Միացյալ Նահանգները տասնամյակներ շարունակ, անկախ Հայաստանի հենց սկզբնավորումից Թուրքիային հորդորում է Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորել: Դա նրանց մոտեցումն է, որը բխում է նրանց աշխարհաքաղաքական նկատառումներից: Այս առումով ևս նոր բան ես չեմ տեսնում: Այսինքն, հայ-թուրքական արձանագրությունների վավերացման վերաբերյալ Թուրքիայում Ջո Բայդենի հորդորը նույնպես չի կարելի համարել Թուրքիայում իրական քաղաքականության արտահայտում:
